توسعه صنایع دستی روستایی و فناوری متوسط با هدف گسترش توریسم و اشتغال پایدار روستایی
در ایران، گردشگری بیشتر متأثر از گردشگری داخلی است که خود به گردشگری و صنایع دستی روستایی وابسته است. به همین دلیل، به منظور ایفای نقش مثبت گردشگری در فرآیند توسعه روستایی، لازم است تا مدیریت محیط زیست، مشارکت مردم محلی، قوانین صریح و محکم، بازاریابی و برنامه ریزی واقع بینانه و سیستمی در زمینه گردشگری روستایی مورد توجه قرار گیرد. طبق تعریف سازمان جهانی جهانگردی، گردشگری عبارت است از مجموعه کارهایی که فرد در مسافرت و در مکان هایی خارج از محیط عادی زندگی انجام می دهد.
این مسافرت بیش از یکسال به طول نمی انجامد و هدف تفریح، تجارت یا فعالیت های دیگر غیراشتغالی است. جهانگردی پول و جمعیت را از مراکز تمرکز و ثقل صنعتی به سوی روستاها و نقاط طبیعی با جاذبه های مهیا می کشاند. به لحاظ اینکه پول جهانگردی نیز همچون خود او در حرکت و جریان است هر واحد پول جهانگرد برحسب درجه رشد اقتصادی ممالک از ۳ تا ۱۰ بار در سال دست به دست می شود. این مساله موجب به وجود آوردن بازده مضاعف در اقتصاد آن کشور می شود.
توسعه و اداره گردشگری
باید توسعه و اداره گردشگری به شیوه ای منسجم، کنترل شده و پایدار و بر مبنای برنامه ریزی مؤثر صورت بگیرد. تا از این رهگذر، بدون ایجاد مشکلات جدی اجتماعی و زیست محیطی برای ناحیه مورد نظر، منافع چشمگیر اقتصادی در پی داشته باشد و منابع گردشگری برای استفاده در آینده نیز حفظ شوند.
گردشگری و صنایع دستی روستایی این ظرفیت را در اختیار برخی از روستاهای دارای منابع گردشگری قرار می دهد. با استفاده از فرصت پدید آمده، خودش برای آینده گردشگری و صنایع دستی روستایی و توسعه روستای خود مشارکت و برنامه ریزی کنند.
برای توسعه همه جانبه و پایدار روستایی، توسعه گردشگری و صنایع دستی روستایی از ر اهکارهای مهم به شمار می رود. امروزه رشد جمعیت در مناطق روستایی، بدون سرمایه گذاری نظام مند بر ای تقویت زیرساخت های اقتصادی و متنوع سازی آنها، به گسترش بیش از حد فعالیت های تولیدی و متکی بر منابع طبیعی انجامید. این گسترش ناپایدار نیز به گونه ای محسوس به تخریب فزاینده منابع طبیعی موجود منجر گردید.
گذشته از این پیامد منفی، با میزان پایین بهره وری نیروی کار در نتیجه ماشینی شدن نامناسب، میزان بالای بیکاری (پنهان و آشکار) در بخش تولیدات روستایی بوجود آمد. همچنین گسترش فناوری سرمایه بر، ایجاد فرصت های شغلی پایدار از طریق گسترش کارکردهای متکی بر منابع طبیعی در پاسخ به خیل عظیم بیکاران روستایی شد.
صنایع دستی روستایی
منظور از صنایع دستی روستایی آن نوع از صنایع ساده و بدون پیچیدگی تکنیکی است که در روستا منبع درآمد و شغل تکمیلی محسوب می شود. روستائیان در مواقع بیکاری فصلی بدان می پردازند. خانوار روستایی از مواهب صنایع دستی استفاده می کند. تا بدین وسیله بتواند هم از اتلاف وقت خود جلوگیری کند و هم کالایی را تولید کند و درنهایت به نیازهای مصرفی خانواده خود پاسخی بدهد. صنایع دستی روستایی در واقع، مکمل فعالیت های زراعی و دامپروری دهقانان است.
مشارکت زنان در تولیدات صنایع دستی روستایی
این بخش از فعالیت تولیدی که کار زنان و کودکان است، جنبه تولید خانوادگی دارد و بر تولید افزارمندی مبتنی نیست. از این رو، بیشتر به مصرف خانوارهای روستایی می رسد و تنها مازاد آن به بازار عرضه می شود. نوع صنایع دستی روستایی تابع محیط جغرافیایی و طبیعی است. زیرا این محیط است که مواد اولیه صنایع را در اختیار مردم قرار می دهد. از سوی دیگر، توسعه صنایع دستی حرفه ای در مناطق مختلف کشور تحت تأثیر توزیع منطقه ای میزان بارندگی و مقدار آب منطقه قرار دارد.
ازاین رو، هر کجا میزان بارندگی کم است، صنعت دستی حرفه ای در آن رواج بیشتری داشته است. درآمد روستائیان از محل صنایع دستی روستایی در همه جای ایران یکسان نیست. بلکه در برخی از مناطق کمتر و در جای دیگر بیشتر است. چنانچه در پاره ای از مناطق روستایی درآمد اصلی خانوارهای دهقانی تنها از قالیبافی یا پارچه بافی تأمین می شود و در مقابل، مناطق دیگری نیز وجود دارد که سهم درآمد حاصل از صنایع دستی آنها در درآمد کل روستائیان ناچیز است.
برخی از صنایع دستی روستایی رایج در ایران به دلیل نفوذ پول و بازار در مناطق روستایی و شرایط جامعه در حال گذار ایران، به تدریج وسعت، نقش و اهمیت خود را از دست داده اند. برخی از آنها عبارت اند از قالی، گلیم، جاجیم، ورنی، زیلو، گیوه، سفال، سبد، جوراب، شال، گلابتون، پوستین، صابون، شمع، عرقچین و … .
دلایل نیاز به صنایع کوچک و فناوری متوسط در کشورهای در حال توسعه
گونارمیردال می گوید که توسعه صنعتی و گسترش صنایع کوچک همراه با افزایش جمعیت افراد فعال و شاغل در حرفه های صنعتی نمودی از رشد درآمد ملی است. ای. اف. شوماخر در کتاب”کوچک زیباست” توسعه صنایع کوچک را بهترین راه کاهش فاصله کشورهای شمال – جنوب، ثروتمند – فقیر، می داند. شوماخر در تحلیلی دیگر اظهار می کند که دلیل توسعه نیافتگی کشورهای جهان سوم، تأکید بیش از اندازه بر صنایع بزرگ و عظیم است.
اگر چه صنعتی شدن یک راه نجات این کشورها از مدارهای توسعه نیافتگی محسوب می شود، اما مثل آنان مانند فردی است که کفش های بزرگ به پا می کند و بعد از هر چند قدم کفش ها از پایش بیرون می آید. پس با حرکت به عقب برای ترمیم و تثبیت موقعیت خود می کوشد و این حرکت بارها تکرار می شود. بنابراین، این کشورها زمان بیشتری را از دست می دهند. از این رو، کفش های کوچک بهتر و زیباتر است.
ویژگی های صنایع کوچک و دلایل توجه به آنها
ویژگی های صنایع کوچک و دلایل توجه به آنها در کشورهای جهان سوم بدین شرح است:
- صرفه جویی در مصرف سرمایه
- اشتغال زایی فراوان
- تأمین تعادل های اجتماعی و منطقه ای از طریق جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهرها
- افزایش ارزش صادرات
- وابستگی ناچیز به محصولات خارجی و صرفه جویی در استفاده از ارز خارجی
- توسعه صنعت توریسم
- درون زا کردن دانش فنی تولید
- پر کردن حلقه های مفقود فرایند تولید
- تسهیل در رقابت
- تشویق فرهنگ سرمایه گذاری
- پرورش مدیران، کارآفرینان و کارگران صنعتی
- توجه به محیط زیست
- کمک به توزیع عادلانه تر درآمد
- خصوصی سازی
- تسریع در زمان بهره برداری و توجه به هزینه فرصت سرمایه
- معرفی فرهنگ غنی کشورها
در کل باید به این نکته توجه شود که از سرمایه ها و بودجه محدود کشور برای ایجاد فرصت های کاری هر چه بیشتری استفاده کرد و افراد بیکار بیشتری را به اشتغال و کار مولد واداشت تا هم به رشد افراد از طریق کار کمک شود و هم تولید و در آمد ملی بالا برود و هم معضلات ناشی از بیکاری در جامعه، مانند افزایش نرخ طلاق، بزهکاری ها و … کاهش یابند.
نتیجه گیری
قسمت وسیعی از ایران (حدود هشتاد درصد وسعت ایران) اقلیم و آب و هوای خشک و کویری دارد. این امر گویای این موضوع مهم است که برای دستیابی به اشتغال و توسعه پایدار در روستاها، ظرفیت بخش کشاورزی محدود است. پس می باید به دنبال گزینه های دیگری برای ایجاد کار و درآمد برای روستائیان بود. تجارب کشورهای موفق همگی مؤید این نکته مهم هستند که ایجاد و گسترش صنایع دستی و فناوری متوسط و توسعه توریسم سهم مهمی حتی بالاتر از سهم کنونی بخش کشاورزی می تواند در ایجاد کار و درآمد برای روستائیان داشته باشد.
نتایج این پژوهش نشان داد که تمام جامعه آماری این تحقیق که شامل تعاونی ها، اعضای آنها، مدیران، کارشناسان و کارمندان شرکت های تعاونی روستایی و کشاورزی و کارشناسان ادارات جهاد کشاورزی به نقش بسیار مهم و اساسی که ایجاد و گسترش صنایع دستی و فناوری های متوسط در توسعه توریسم و اشتغال پایدار در روستاهای ایران میتواند داشته باشد، تأکید می کنند.
صنعت گردشگری که مطابق اظهارات سازمان جهانی گردشگری از لحاظ انتقالات پول خارجی جایگزین نفت است در ایران دارای ظرفیت های فراوانی است. زیرا که ایران از سیزده اقلیم شناسایی شده در جهان دارای یازده اقلیم است.
علاوه بر این داشتن رتبه دهم از لحاظ وجود آثار تاریخی و فرهنگی، رتبه پنجم از لحاظ صنایع دستی در جهان نیز از دیگر مزیت ها و ظرفیت های این صنعت در ایران است. این می تواند به وسیله کارآفرینان مورد توجه و بهره برداری قرار بگیرد. با توجه به آمارها و شواهد، فرصت های ناشناخته فراوانی در صنعت گردشگری که در روستاهای ایران وجود دارد.
از آنجا که صنعت گردشگری یک صنعت پویاست و نیازمند عرضه خدمات متنوع و گوناگون است، کارآفرینان می توانند با ایده های نو و کارآفرینانه ضمن بهره برداری از مزیت ها و ظرفیت های ناشناخته و بالقوه در روستاهای ایران، باعث رونق در صنعت گردشگری و توسعه روستاهای ایران شوند.
علل کم توسعگی روستاها در ایران
علل کم توسعگی روستاها در ایران عبارتند از:
جوان بودن جمعیت روستاها،
وضع بد بهداشتی آنها،
پایین بودن میزان درآمد،
وضع نامناسب تغذیه،
پایین بودن میزان سواد و … .
راهکارهای دستیابی به توسعه روستایی عبارت است از بررسی علل و عوامل مؤثر در عقب ماندگی و کم توسعگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محیط روستایی و همچنین تعیین انگیزه ها در زمینه های ایجاد کننده توسعه و جلب مشارکت مردم روستایی در عمران محیط خود.
برخی از هدف های توسعه روستایی عبارت است از آگاه سازی روستائیان، جلب مشارکت آنان، ایجاد هماهنگی و همیاری در جامعه روستایی، توسعه و بهبود مدیریت روستایی و ایجاد نظارت اجتماعی به وسیله آنان. در این زمینه باید تحولات، نیازها و خواسته های جوامع محلی، ملی و بین المللی مورد توجه قرار بگیرند. بر آن اساس اقدامات لازم را انجام داد. برای دستیابی به این هدف، توجه به تجارب کشورهای موفقی همچون هندوستان و به ویژه چین در انتقال صنایع کوچک و بخش هایی از صنایع بزرگ که به زیرساخت ها و مهارت های زیاد احتیاج ندارند به مناطق روستایی اشاره داشت و از آنها استفاده بهینه را کرد.
باتوجه به اهمیت و نقش چشمگیر صنعت گردشگری در توسعه و تحول اقتصادی در جوامع میزبان و وجود توانمندی های بالقوه فراوان در ایران برای توسعه این صنعت و بهره مندی از پیامدهای آن، نقش کارآفرینان در به فعل رساندن این توانمندی ها و بهره برداری از آن حائز اهمیت است.