فیروزه کوبی

هنر فیروزه کوبی به عنوان یکی از فرآورده های صنایع دستی به شمار می رود. همچنین به دلیل داشتن علاقه‌ مندان فراوان از جمله رشته هایی است که نیازمند تهیه و گردآوری اصول و قواعد علمی و هنری در چهارچوبی منظم جهت حفظ ارزش های کیفی آن است.

علت نامگذاری این سنگ در زبان فارسی از آن جهت است که در گذشته معتقد بودند که هرکس که این کانی را با خود داشته باشد بر دیگران پیروز خواهد شد. بهترین نوع سنگ فیروزه متعلق به ایران است.  این باعث شده است که این گوهر جایگاه ارزشمندی نسبت به دیگر گوهرها و سنگ های زینتی در کشور داشته باشد.

فیروزه در طیف وسیعی از رنگ ها از آبی آسمانی روشن تا سبز و خاکستری یافت می شود. کانی فیروزه با رنگ آبی خوشرنگ خاص فیروزه ای در بین بقیه رنگ ها، بهترین کیفیت را داراست و بسیار کمیاب است.

در حالی که رنگ سبز یا آبی کمرنگ آن که از ارزش کمی برخوردارند فراوانی بیشتری دارند. فیروزه کوبی کنار هم قرار دادن و تثبیت کردن قطعات کوچک سنگ فیروزه بصورت موزاییک شکل است. که این به وسیله ی ماده ای چسبنده بر روی زیرساختی از جنس فلز انجام می شود. همچنین بر روی آلیاژهایی از جمله طلا، مس، برنج، نقره، ورشو، برنز و … به صورت محصولاتی مانند ظروف یا زیورآلات انجام می شود.

مراحل ساخت ظروف فیروزه کوبی

یکی از مراحل تهیه فیروزه کوبی عمل دانه بندی است. دانه بندی یعنی الک کردن سنگ های فیروزه با الک های ریز تا درشت است. با توجه به اندازه محصول مورد نظر اندازه دانه های فیروزه انتخاب می شوند. هر چه ابعاد محصول بزرگ تر باشد، از دانه های درشت تری برای فیروزه کوبی استفاده خواهد شد.

پوشاندن زیر ساخت با ماده چسبنده به منظور چسباندن سنگ که یکی از روش های سنتی فیروزه کوبی است یکی از مراحل ساخت در هنر فیروزه کوبی است. برای چسباندن قطعات فیروزه از چسب اپوکسی استفاده می شود. پس از چسباندن قطعات فیروزه و عملیات ساب نهایی از یک لایه پلی استر برای ایجاد شفافیت بر روی کار و بوجود آوردن لایه محافظ رطوبت استفاده می شود. جداسازی ناخالصی ها از فیروزه ها به دلیل ساییده شدن سنگ ها بر روی هم را آبشوی کردن یا بشکه کردن می گویند. این عمل در چندین مرحله برای تفکیک فیروزه های سالم از فیروزه های ناسالم انجام می شود.

مراحل انجام فیروزه کوبی

مرحله اول، مرحله ساخت و پرداخت شی مسی است. در این مرحله بعد از طراحی شی مورد نظر توسط فیروزه‌کوب، سفارش ساخت به مسگر داده می‌شود. بعد از ساختن شی مورد نظر شی برای انجام مراحل زرگری و خم‌کاری به دست خم‌کار سپرده می‌شود. در این مرحله توسط دستگاه‌های خم‌کاری بر روی شی مسی برآمدگی یا فرورفتگی‌هایی که به خم معروف است ایجاد می‌شود. به این وسیله، پایه یا زمینه‌ای برای نصب فیروزه بر روی شی فراهم شود.

مرحله دوم، چسباندن فیروزه بر روی شی مورد نظر است. هنرمند فیروزه‌کوب قطعات ریز فیروزه را که با زحمت زیادی شست و شو داده شده اند در نظر می گیرد. آنها را به‌وسیله‌ی غربال از یکدیگر جدا می کند. سپس با هنرمندی و ظرافتی کم‌نظیر به وسیله‌ی لاک (نوعی چسب) و حرارت زیاد بر روی شی موردنظر می‌چسباند. در مرحله بعد، آن‌ها را با فشار بر روی لاک محکم می‌کند.

مرحله سوم، مرحله تراش و پرداخت نهایی کار هست. در این مرحله برای پاک کردن لاک رنگ اضافی، که در اثر حرارت روی فیروزه را پوشانده است سطح شی را صیقل می‌دهند. صیقل دادن سنگ‌های نامنظم فیروزه توسط تیغ الماسه انجام می‌شود.  در این مرحله حدود نیمی از سنگ فیروزه تراش داده می‌شود. سپس کار برای پرداخت نهایی سمباده زده می‌شود. برای قابل شستشو بودن مس، لایه ای از پلی استر بر روی آن پاشیده می‌شود. پس از پایان این مرحله شی مسی موردنظر دارای سطح موزاییک مانند از سنگ‌های فیروزه است.

انواع فیروزه

فیروزه های رنگی دارای لبه های تیز، چگالی بالاتر و در طیف رنگی آبی تا سبز است. چون این نوع فیروزه در برابر حرارت و عوامل محیطی دیگر مقاومت بالایی از خود نشان می دهد، با کیفیت تر است.

رنگ آبی فیروزه بخاطر وجود عنصر مس و رنگ سبز آن بخاطر کروم یا آهن است. چیزی که در اغلب فیروزه ها دیده می شود رگه های سیاه و یا قهوه ای روی سطح آنهاست.

این رگه ها در اشکال منظم و نامنظم تشکیل می شوند. در بازار به چنین فیروزه هایی فیروزه شجری می گویند. چنانچه این رگه ها در بی نظمی شان دارای طرح و نظم خاصی باشند، ارزش بالایی خواهند داشت. در حالیکه اگر نظم زیبایی نداشته باشند و این رگه ها بیشتر حالت نقطه و لکه داشته باشند، آن فیروزه ارزش کمتری خواهد داشت.