قلم زنی
قلم زنی یکی از صنایع دستی قدیمی ایران است. قلم زنی در واقع هنر تزیین و کندن نقش و نگار مختلف روی اشیای فلزی به کمک ضربه چکش و قلم است. از دورهی مادها که در سدهی هفتم قبل از میلاد در ایران روی کار آمدند، آثار قلمزنی اندکی به جای مانده است.
با تشکیل حکومت هخامنشی هنر قلمزنی نیز متحول شد. این بر دوران بعد از خود نیز تاثیر گذاشت. این دوره در واقع اوج هنر فلزکاری است. اما به دلیل حملهی اسکندر و آتش زدن تخت جمشید آثار زیادی نابود شدند و به دستور اسکندر گداخته و به سکه تبدیل شدند.
در هنر قلم زنی از انواع فلزات شامل مس، برنز، نقره، طلا و یا آلیاژها استفاده می شود. بر روی آنها نقوش برجسته، کنده کاری ها، فرورفتگی ها و یا مشبک توسط قلم فولادی ایجاد می شود. ذکر این نکته بسیار مهم است که جنس قلم بکار رفته باید از جنس فلزی که قرار هست بر روی آن قلم زنی شود، سخت تر و مقاوم تر باشد.
انواع طرح های قلم زنی
انواع طرح های قلمزنی شامل برجسته کاری، ریزه کاری، نیم برجسته، مشبک کاری، ترصیع، کوفیگری، ملغمه کاری، آبکاری، تابش کاری، چرمه، خم کاری و دواتگری است. از جمله مواد و ضروریات در هنر قلم زنی شامل اسید سولفوریک رقیق و دوده صنعتی است.
ابزار و وسایل مورد نیاز
ابزار مورد نیاز شامل پرگار، چکش قلم زنی، قلم های فلزی، کهنه گرده، برس سیمی، حسون، پاتیل و … است. پس از انجام کار، باید آن را به وسیله اسید سولفوریک رقیق پرداخت اولیه کرد.
قیراندود کردن نیز یکی دیگر از مراحل انجام کار است. شرح چگونگی انجام آن در این مجال نمی گنجد. پس از اتمام کار، نیاز به انجام یک مرحله دیگر پرداخت می باشد. این مرحله، پرداخت نهایی نام دارد. این کار ابتدا با برس و سمباده و سپس با استفاده از محلول رقیق سولفوریک اسید انجام می شود.
برای زیبایی و جلوه بیشتر نقوش بکار رفته گاهی سطح قلمزده را به روغن جلای رقیق آغشته کرده و سپس دوده را بر روی سطح کار میمالند و بعد از آن با پارچه ای تمیز و محکم روی سطح کار کشیده و به این صورت سطوح گود شده، گودتر از آنچه هست به نظر می رسند و قسمت های هموار همچنان سفید باقی می مانند و در این حالت نقش و نگار روی سطح کار بهتر نمایان می شود.
در حال حاضر علاوه بر اصفهان که قلمزنی مس و برنج در آن از رونق فوقالعادهای برخوردار است، در شهرهای تهران، طبس و کرمانشاه نیز قلمزنی روی مس تا حدودی مرسوم و متداول است.