هنر خراطی چوب

هنر خراطی چوب

هنر خراطی چوب یکی از رشته های صنایع دستی ایران است. این هنر صنعت شامل تراشیدن و شکل دهی به قطعات چوب با بهره گیری از حرکات چرخشی دستگاه خراطی به منظور تولید محصولات متقارن چوبی است. خراطی شیوه‌ای از تولید محصولات چوبی است که توسط ابزار و وسایل مختلف و عمدتاً به وسیلهٔ دستگاه خراطی صورت میگیرد. خراطی چوب یکی از صنایع دستی سنتی ایران است که از زمان‌های قدیم در این مرز و بوم رواج داشته و به‌طور معمول در مناطقی از کشور که چوب در آنجا بیشتر یافت می‌شود رایج است.

در هنر خراطی اشیاء به صورت متقارن ساخته می‌شود. هنر خراطی از تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی حاصل می‌شود. از دوران کهن تا کنون محصولات خراطی چوب در قالب وسایل گوناگون ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند. مهم ترین و اصلی ترین عنصر به کار رفته در ساخت این هنر “چوب” است.

گونه ای از خراطی چوب که در آن قطعه کار به وسیله مرغک و نیش روی محور دستگاه خراطی مستقر می شود، خراطی مرغکی نام دارد. گونه ای دیگر از خراطی وجود دارد که خراطی کاسه ای نامیده می شود که در آن قطعه کار از یک سو با کمک صفحه تراش یا سه نظام به محور لنگه متصل می شود و از سویی دیگر آزاد است.

اتصال قطعه کار

این نحوه اتصال قطعه کار به دستگاه، به خراط امکان می دهد تا محصولات تو خالی مانند کاسه تولید کند. برش دادن، تراش دادن و کنده کاری از جمله کارهایی است که بر روی چوب خام انجام می شود. در برخی از مناطق کشورمان چوب های محلی خاصی مصرف می شود. از جمله در دزفول نوعی چوب محلی به نام «جغ» و در ایرانشهر «چوب کهور» که در زمره‌ی درختان بومی منطقه است، مورد استفاده‌ی خراطان قرار می گیرد.

افزون بر چوب، دیگر مواد اولیه‌ی مصرفی خراطی را سریشم، لاک، الکل، کیلر و لاک سلولزی تشکیل می دهد. برش هفتی، مهره ای و گلویی از جمله اشکالی هستند که در برخی از محصولات خراطی به کار می روند. بعد از انجام کار از یک لایه پوشش محافظ شفاف جهت یکدستی و براقی و همچنین پوشاندن خلل و فرج چوب، مانند کیلر و پلی استر استفاده می شود. چوب، گلوتین، چسب چوب، لاک و الکل، سیلر، کیلر، پلی استر، نیم پلی استر، روغن جلا، بتونه چوب و بتونه هم رنگی از جمله ملزومات ضروری انجام خراطی چوب است.

برای ساخت فرآورده‌های چوبی خراطی، مراحل مختلف و متعددی طی می شود که به ترتیب عبارتند از:

•  انتخاب نوع چوب در ارتباط با محصول تولیدی.
• برش چوب به وسیله‌ی ارّه‌ی نواری و استفاده از رنده برای آن که چوب تقریباً به اندازه‌ی مورد نیاز برای شیئی که ساخت آن موردنظر است، درآید.
•  بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نیمه کاره درآوردن آن.
•  چنانچه تولید محصولی تو خالی مورد نظر باشد، کار نیمه کاره را به وسیله‌ی سه نظام به دستگاه خراطی می بندند و توی آن را خالی می کنند.
•  تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط مغار و سپس سمباده و نیز کیلرکاری محصول پس از انجام این مرحله، محصول، برای عرضه و فروش آماده است.